Hướng dẫn sai lầm về việc phải tập đúng một cách hoàn hảo
Bạn từng nhìn học viên thực hiện men-uchi hoàn hảo năm lần liên tiếp, nhưng đến lúc jigeiko (tập thực chiến) thì bị đánh bại ngay từ đòn shodachi?
Họ tự tin trong kihon – tư thế như sách giáo khoa, đường kiếm chuẩn chỉnh – nhưng khi áp lực thật xuất hiện thì lại trở nên lúng túng, mất nhịp, bị phản đòn.
Bạn cảm thấy như có ai đó đã đổi cây kiếm của học viên bằng một cái muỗng mà họ không hề hay biết.
Và thế là bạn thắc mắc: “Ta đã cố gắng cho mọi người tập luyện gì trong thời gian qua?”
Tôi cũng từng nhiều lần đặt câu hỏi tương tự. Và tôi đã nghiên cứu những kiến thức từ những nghiên cứu mới nhất về việc quá trình đạt được một kỹ năng mới. Không phải vấn đề về số lượt họ tập, mà là cách họ cảm nhận về lượt tập đó. Họ chưa học cách áp dụng kỹ thuật đã học trong hoàn cảnh thực tế. Khi không có hoàn cách và cách sử dụng, những kỹ thuật được tập luyện trở nên mất liên kết.
Khi kihon không còn có ý nghĩa
Các bài tập drill có thể trông rất tốt bề ngoài. Cú đánh gọn gàng, bước chân chắc chắn, tư thế tự tin. Tất cả cộng lại tạo ra một cảm giác như đang tiến bộ.
Nhưng rồi đến jigeiko, và mọi thứ sụp đổ. Cơ hội bị bỏ lỡ, đòn tấn công bị chặn, người thì đơ ra hoặc loạng choạng… hoặc cả hai. Và không phải vì họ lười biếng, hay yếu thể lực, hay không cố gắng. Mà là họ chưa học được cách đưa những gì đã tập luyện vào sử dụng thực tế trong một trận đấu với đầy biến số.
Vậy nên, câu hỏi – tại sao điều đó không được chuyển hóa? – đã khiến tôi bị cuốn vào một vòng xoáy tìm hiểu. Tôi bắt đầu đào sâu xem điều gì thực sự giúp con người học được cách thể hiện tốt dưới áp lực. Và đó là khi tôi tìm ra khái niệm Ecological Dynamics (Động lực học Sinh thái).
Nghe có vẻ học thuật. Nhưng thật ra không phải vậy. Ý tưởng cốt lõi là:
Con người không tiến bộ bằng cách lặp đi lặp lại cùng một đòn đánh. Họ tiến bộ bằng cách học cách thích nghi – với thời điểm, khoảng cách, các đối thủ khác nhau, áp lực, và mọi yếu tố trong trận đấu.
Khi bạn bắt đầu nhìn nhận theo hướng đó, mọi thứ bắt đầu có lý. Các bài drill không có ngữ cảnh có thể trông rất tốt, nhưng hiếm khi trụ vững khi bước vào tình huống “thực chiến”. Đó là lý do vì sao nhiều học viên thực hiện tuyệt vời trong các bài tập đơn lẻ nhưng lại do dự ngay khi nhịp điệu bị phá vỡ.
Nói cách khác, nếu việc huấn luyện không chuẩn bị cho họ đối mặt với sự thay đổi đó, thì nó thật sự chưa làm tròn vai trò của mình.
Và điều đó khiến tôi tự hỏi… việc luyện tập nên thực sự trông như thế nào nếu chúng ta muốn học viên sẵn sàng hơn?
Đó là lúc tôi nhận ra: nếu tôi muốn những lần lặp lại đó có ý nghĩa, tôi cần vẽ ra cho họ một bức tranh – về trận đấu thực sự. Nếu học viên không thể “nhìn thấy” trận đấu – nếu họ không biết mình đang chuẩn bị cho khoảnh khắc nào – thì các lần lặp sẽ không mang lại hiệu quả. Họ có thể biết cách đánh, nhưng không biết khi nào, hoặc tại sao. Và để giúp họ tạo ra được những kết nối đó, tôi cần một cách tốt hơn để đưa “ngữ cảnh” vào trong các buổi tập.
Cách bắt đầu “vẽ bức tranh”
Và đó là lúc tôi quay lại một chút với các tài liệu giáo dục thể chất cũ – thật bất ngờ đúng không? Bunker và Thorpe (1982) đã đưa ra một khung lý thuyết tưởng chừng đơn giản nhưng vẫn còn giá trị đến tận ngày nay. Nó được gọi là REST, và kết hợp rất ăn ý với những ý tưởng trong thuyết Động lực học Sinh thái (Ecological Dynamics).
Nó đã trở thành một công cụ “lọc” quen thuộc với tôi mỗi khi thiết kế buổi tập. REST là viết tắt của:
- Representation (Tái hiện) – Bài tập này có tạo cảm giác giống như một trận đấu thực sự không?
- Exaggeration (Phóng đại) – Ta có thể làm nổi bật điều đang muốn tập trung để dễ nhận biết hơn không?
- Sampling (Lấy mẫu) – Học viên có được tiếp xúc với các biến thể khác nhau của tình huống này không?
- Tactical Complexity (Độ phức tạp chiến thuật) – Bài tập có yêu cầu học viên phải đưa ra quyết định không?
Tôi biết… “Tái hiện,” “Lấy mẫu,” “Phức tạp chiến thuật”… nghe như nội dung từ một buổi đào tạo giáo viên chứ không phải trong võ đường. Nhưng hãy chờ một chút. Bốn ý tưởng này thực ra lại cực kỳ thực tiễn nếu bạn loại bỏ phần thuật ngữ rườm rà.
Tôi dùng chúng như một bảng kiểm đơn giản: Bài này có giống trận đấu không? Có yêu cầu ra quyết định không? Có sự đa dạng không? Mình đang phóng đại đúng chỗ chưa? Chỉ vậy thôi. Không cần bảng điểm hay ghi chép gì cả.
Vấn đề không phải là lặp lại, mà là khả năng phán đoán
Để rõ ràng hơn, tôi không nghĩ chúng ta cần loại bỏ việc lặp lại. Hoàn toàn không. Điều chúng ta cần là cái mà nhà nghiên cứu về Động lực học Sinh thái – Karl Newell – gọi là “lặp lại mà không giống nhau” (repetition without repetition). Nghĩa là bạn giữ nguyên mục tiêu, nhưng thay đổi bối cảnh xung quanh nó.
Vì vậy, thay vì men-uchi 5 lần không áp lực, thì hãy truyền tải bài tập kiểu như thế này:
“Bạn đang ở daihyo-sen. Ai ghi ippon tiếp theo là thắng. Còn 10 giây. Bắt đầu!”
Vẫn là một đòn cắt. Nhưng đột nhiên, nó mang một ý nghĩa rõ ràng.
Và bạn có thể xây dựng kiểu ngữ cảnh đó theo rất nhiều cách đơn giản. Dưới đây là một vài cách tôi thấy hiệu quả:
- Representation (Tái hiện): Tôi nói những câu như “Bạn là chūken, đội bạn đang bị dẫn một điểm.” Rồi để họ thực hiện một cú đánh duy nhất. Không được làm lại.
- Exaggeration (Phóng đại): Thỉnh thoảng tôi sẽ thưởng điểm gấp đôi cho nidan-waza, hoặc giới hạn 10 giây để ghi được một ippon. Điều đó làm thay đổi năng lượng buổi tập.
- Sampling (Lấy mẫu): Thay đổi đối tác. Ghép người có chênh lệch thể hình. Thay đổi kamae. Có người đóng vai shimpan. Những thay đổi nhỏ mang lại khác biệt lớn.
- Tactical Complexity (Chiến thuật): Một bài tôi thích là luyện kote nơi motodachi thỉnh thoảng mở kote, thỉnh thoảng không. Giờ học viên phải đọc tín hiệu, chứ không chỉ làm theo mệnh lệnh.
Những thay đổi nhỏ này không cần viết lại toàn bộ giáo án. Nhưng chúng thật sự làm thay đổi không khí buổi tập. Học viên sẽ tập trung hơn, và quan trọng nhất – các đòn đánh có mục đích. Họ bắt đầu nhận ra khi nào không nên ra đòn, điều mà theo tôi là quan trọng không kém.
Ghi chú nhanh
Nếu bài viết này khiến bạn cảm thấy “chột dạ” — kiểu như khi học viên của bạn trông rất ổn trong các bài drill nhưng sụp đổ hoàn toàn khi bước vào tình huống thực — thì có thể bạn sẽ thấy điều này hữu ích: tôi đã soạn sẵn một giáo án trọn buổi, dành cho người mới và cả nhóm trình độ hỗn hợp.
Nó đơn giản, linh hoạt, và được thiết kế để giữ mọi người tập trung (bao gồm cả bạn nữa). Rất lý tưởng cho những buổi tối mà bạn chỉ có 10 phút để lên kế hoạch, có ba trình độ khác nhau trong lớp, và một cảm giác mơ hồ rằng “chắc hôm nay hơi khó cứu”.
Lưu ý nhẹ: bạn cũng sẽ nhận thêm một vài ý tưởng kiểu như vậy từ tôi sau này — không phải mớ lý thuyết dài dòng, mà là những gợi ý thực tế giúp buổi tập của bạn hiệu quả hơn một chút.
Từ những bài tập cho đến một trận đấu
Cuối cùng thì, huấn luyện Kendo không phải là nhồi nhét thêm kỹ thuật cho học viên. Mà là giúp họ sử dụng được những gì họ đã biết, đặc biệt là dưới áp lực. Đó chính là sự khác biệt giữa luyện một động tác và giành chiến thắng trong một pha đấu.
Điều tôi muốn nhấn mạnh ở đây là:
Luyện kihon không nên chỉ là tập về mặt kỹ thuật cơ học. Mức độ quan trọng tương đương phải dành cho mục đích nằm sau mỗi lần lặp lại. Là cái “khi nào” và “tại sao” của kỹ thuật.
Bởi vì mỗi lần ai đó lúng túng trong jigeiko sau khi vừa thực hiện drill rất mượt, thường không phải vì họ thiếu cố gắng hay yếu thể lực. Mà là vì họ chưa kết nối được. Họ không thấy được bài tập đó có ý nghĩa gì trong cái mớ hỗn loạn của trận đấu.
Và nếu họ không thấy được, thì họ không thể sử dụng được.
Vậy nên, có thể lần tới khi bạn dẫn kihon, câu hỏi quan trọng nhất để tự hỏi là:
“Hôm nay mình đang chuẩn bị cho họ đánh trận gì?”
Bài viết gốc tại / Original article: https://kendocoach.com/kendo-coach-blog/why-your-kendo-students-arent-improving
Nguồn tham khảo & Tài liệu đọc thêm
- Davids, K., Araújo, D., & Shuttleworth, R. (2008). Acquiring skill in sport: A constraints-led perspective. International Journal of Sport Psychology, 39(3), 235–261.
- Bunker, D., & Thorpe, R. (1982). A model for the teaching of games in secondary schools. Bulletin of Physical Education, 18(1), 5–8.
Về tác giả – Blake Bennett
Huấn luyện viên Kendo, chuyên gia phát triển huấn luyện viên, và nhà nghiên cứu – với niềm đam mê giúp các giảng viên tổ chức các buổi tập thông minh hơn, hấp dẫn hơn, và thật sự thúc đẩy tiến bộ rõ rệt.
✔ Đẳng cấp: 6 đẳng Renshi
✔ Học vị: Tiến sĩ chuyên ngành Huấn luyện Thể thao
✔ Nhà nghiên cứu với hàng chục bài báo khoa học đã qua bình duyệt về huấn luyện và phát triển huấn luyện viên
✔ Kinh nghiệm huấn luyện và thi đấu quốc tế tại 7 kỳ Giải vô địch Kendo thế giới (WKC)